Recenzja Japończycy. Kultura i społeczeństwo - Joy Hendry

 Książka Japończycy. Kultura i społeczeństwo to wyśmienite studium na temat Kraju Kwitnącej Wiśni.

Coraz częstsze kontakty między Japonią a resztą świata pociągają za sobą potrzebę właściwego zrozumienia społeczeństwa, które fascynuje, lecz zarazem często wprawia w zdumienie przybysza z zewnątrz. Joy Hendry zaznajamia czytelnika nie tylko z wydarzeniami znanymi z nagłówków gazet, jak potrójna katastrofa z roku 2011, ale i z tym, co stanowi o pewnej ciągłości w sposobach myślenia, które dojrzewały w czasie długiej już historii kontaktów z obcymi wpływami i nieprzewidywalną przyrodą.

Przytoczę kilka interesujących fragmentów książki:

O relacjach damsko-męskich

"Wyśmienita książka Wima Lunsinga (2001), zatytułowana Beyond Common Sense, jest poświęcona osobom, które odrzuciły tytułowy „zdrowy rozsądek” w postaci małżeństwa i „normalnego” życia rodzinnego. Autor przekonuje, że w ciągu ostatnich dwóch dekad XX wieku prowadzenie samotnego życia zyskało znacznie większą akceptację społeczną. I tak niezamężne kobiety, które dawniej użalałyby się nad swym położeniem, zwracają teraz uwagę na jego zalety, zwłaszcza jeśli bliskie są im postulaty feminizmu. W Japonii wzrosła również akceptacja dla osób, które nie kryją się ze swym homoseksualizmem. Coraz większa liczba mężczyzn o takiej orientacji mieszka w pojedynkę, zamiast zawierać małżeństwo z wyrachowania, co dawniej było zjawiskiem bardziej powszechnym. Lunsing ustalił ponadto, że również lesbijki coraz częściej zamieszkują razem."

O problemie demograficznym

„Jedną stronę medalu stanowi tutaj przewidywana średnia długość życia, która w Japonii jest największa na świecie, co powinno raczej stanowić powód do zadowolenia. Towarzyszy jej jednak spadek współczynnika urodzeń (i to również jeden z najbardziej spektakularnych w świecie), a prognozy mówią, że w roku 2040 więcej niż jedna trzecia populacji ukończy 65 lat, podczas gdy zaledwie niespełna 10 procent Japończyków będzie miało poniżej 14 lat.”

 

O małżeństwach

"Zgodnie z zasadami konfucjanizmu, które zastosowano do rdzennie japońskiego systemu rodzinnego, mężczyźni stali wyżej od kobiet mających dbać o wszystkie ich potrzeby. Małżeństwa były aranżowane przez krewnych metodą doboru osób o podobnym pochodzeniu i statusie społecznym, przy czym miłość między mężem a żoną uważano za niezgodną z zasadami synowskiego oddania, które wymagało, aby w pierwszej kolejności zwracać uwagę na potrzeby starszego pokolenia i dzieci, a dopiero później na potrzeby małżonka. W przypadku mężczyzn romanse poza domem były nie tylko akceptowane, lecz wręcz pożądane, podczas gdy aż do roku 1908 mąż mógł bezkarnie zabić żonę przyłapaną na cudzołóstwie.”

 

O samobójstwach młodzieży szkolnej

"Cały ten szum wokół egzaminów wstępnych nie zawsze ma, rzecz jasna, pozytywny wpływ na życie dzieci. Media, zarówno w Japonii, jak i za granicą, podkreślają często napięcie i wysiłek związany z tym, aby być ciągle „na bieżąco” oraz brak czasu na zabawę. Przez pewien czas mówiło się nawet o niezwykle wysokim współczynniku samobójstw wśród japońskich dzieci szkolnych. Pojawiało się także niemało doniesień o o stosowaniu przemocy w szkole i w domu, zwłaszcza przez gimnazjalistów, a całym narodem wstrząsnęły przypadki śmierci dziecka z rąk szkolnego kolegi oraz nauczyciela. Przez pewien czas mówiono również, że znęcanie się nad słabszymi stanowi wielki problem w szkołach, lecz – jak się zdaje – sytuację poprawiło stworzenie specjalnych ośrodków oferujących telefony zaufania i pomoc dla ofiar, gdyż odnośne dane mówią obecnie o spadku liczby takich przypadków z nieco ponad 60 tysięcy w roku 1995 do nieco powyżej 20 tysięcy w roku 2005."

 

O wierzeniach shintoistycznych

"Zgodnie z shintoistycznymi wierzeniami śmierć, kalectwo, choroba, krew miesięczna i poród są uważane za rzeczy pociągające za sobą skażenie. Dlatego też najbliżsi krewni zmarłego i kobiety, które niedawno urodziły dziecko , nie powinni wchodzić na teren świątyni przez ustalony czas."

 

 O chrześcijaństwie

"Napływ pierwszej fali misjonarzy rozpoczął się w roku 1549, kiedy to Franciszkowi Ksaweremu i jego towarzyszom udało się nawrócić pewną liczbę Japończykówm lecz w roku 1640 chrześcijanie zostali wygnani z kraju przez reżym Takugawów, a około 37 tysięcy wyznawców nowej religii w brutalny sposób wymordowano w pobliżu Nagasaki. W ciągu dwóch kolejnych stuleci wszystkie rodziny musiały być zarejestrowane w którejś buddyjskic świątyń. Z wyjątkiem garstki „zakamuflowanych” wspólnot w Kiusiu chrześcijaństwo w kraju właściwie zanikło. Od połowy XIX wieku, kiedy znów zezwolono misjonarzom przybywać do Japonii, wyznawcy chrześcijaństwa stanowią mniej niż dwa procent ludności."

 

 O więziennictwie

"Japoński system znany jest z tego, że osiąga w praktyce wysoki procent skazanych przy jednocześnie niewielkiej liczbie osadzonych. W roku 1982 John Haley ustalił, że odsetek skazanych w sprawach, w których dochodzi do procesu, wynosił 99,9 procenta, lecz jedynie z niespełna trzy procent skazanych odbywała karę więzienia, z czego aż w 87 procentach przypadków wyroki wynosiły poniżej trzech lat. Ponadto dwie trzecie kar więzienia było regularnie zawieszanych, przez co za kratki trafiało ostatecznie niespełna dwa procent skazanych. Dane z roku 2002 wykazywały podobny odsetek skazanych, lecz wyroki więzienia otrzymało już 7,7 procenta spośród nich; odsetek ten, zdaje się, stopniowo wzrasta."

Kto choć trochę orientuje się w tej tematyce, wie, że więzienia w większości krajów są przepełnione, co utrudnia proces resocjalizacji.

 

O przestępczości

"Wskaźnik przestępczości w Japonii jest niski i wypada korzystnie na tle większości innych państw uprzemysłowionych w niemal wszystkich kategoriach przestępstw., odsetek zaś aresztowanych przestępców jest stosunkowo wysoki. Na przykład w roku 2004 odsetek zabójstw i kradzieży na każde sto tysięcy mieszkańców wynosił w tym kraju, odpowiednio, 1,2 i 1,552 procenta, w porównaniu z 3,0 i 5,158 procenta w Anglii i Wali, czy 5,5 i 3,517 procentach w Stanach Zjednoczonych."

Książka zawiera kilka rozdziałów ważnych z perspektywy antropologii. Są to kolejno:

1. Źródła japońskiej tożsamości. Historyczne i mityczne początki Japonii

2. Dom i rodzina 

3. Socjalizacja i klasyfikacja 

4. Wspólnota lokalna i najbliższe sąsiedztwo

5. System edukacji

6. Status społeczny, hierarchia i wielokulturowość

7. Wpływy religijne 

8. Rytuał i cykl życia

9. Możliwości zatrudnienia

10. Sztuka, rozrywka i wypoczynek w wolnym czasie

11. Rząd i kunszt uprawiania polityki

12. System prawny i kontrola społeczna

Książka jest napisana przystępnym językiem, więc czyta się ją szybko. Jest bardzo zajmująca, chociaż niektóre tematy zostały potraktowane raczej powierzchownie. Co  jest jednak zaletą dzieła - autorka zawsze podaje kolejne opracowania, które rozszerzają zagadnienie. 

Prawdziwą gratką są wymienione po każdym rozdziale filmy o danej tematyce, które warto obejrzeć. Na pewno postaram się z nimi zapoznać.

Ocena: 4,7/5