Recenzja Historia Chin - Witold Rodziński

 Historia Chin Witolda Rodzińskiego to kompleksowe opracowanie dziejów Państwa Środka. Obejmuje okres od człowieka pekińskiego do 1976 roku. Książka podzielona jest na rozdziały, cezurą często jest panowanie danej dynastii. Na końcu każdej części opisane są osiągnięcia kulturowe Chin - malarstwo, literatura i wyrób porcelany. 

Według mnie ciekawsza historia Chin zaczyna się w XIX wieku, kiedy to nastąpiło "otwarcie" dzisiejszego mocarstwa na świat. Wcześniej dzieje Państwa Środka przepełnione były wojnami domowymi i powstaniami chłopskimi. Zaryzykuję tezę, że Chiny nie podejmowały się ekspansji poza Azję, ponieważ nie potrzebowały ani większych terenów, ani liczniejszych zasobów ludzkich. Jak to ujął Robert Hart: "Chiny posiadają najlepszą żywność - ryż; najlepszy napój - herbatę; najlepszą odzież - bawełnę, jedwab i futra... Nie potrzebują nic kupić za pieniądze gdziekolwiek indziej; ponieważ ich cesarstwo jest tak rozległe, a oni sami tak liczni, ich wymiana między sobą doprowadza do olbrzymiego i wystarczającego handlu, a eksport do krajów obcych jest niepotrzebny". 

Zacytuję kilka fragmentów z książki, które mnie zainteresowały.

O kulturze szangowskiej (od około 1600 p,n.e do 1046 p.n.e.)

Kult przyrody obejmował wielbienie wielu miejscowych bóstw rzek i potoków. Najbardziej znanym z nich był Ho Po - Bóg Rzeki Żółtej. Ofiarowano mu corocznie młodą narzeczoną, a zaniechanie tego rytuału nastąpiło dopiero w III wieku p.n.e. Ofiary ludzkie były zresztą zjawiskiem dość powszechnym w okresie Szang i stosowano je zarówno w kultach bóstw, jak i w kulcie przodków. Całkiem możliwe, że iż jedną z zasadniczych przyczyn wielu wypraw wojennych Szangów była właśnie chęć zaopatrzenia się w niezbędną do tego liczbę jeńców.

Stowarzyszenia, których celem było obalenie rządów Mongołów (Dynastii Juan panującej w - latach 1279 - 1368)

"Kluczową rolę w organizowaniu powstań  chłopskich odegrały tajne stowarzyszenia, których działalność nie ograniczała się bynajmniej tylko do tego okresu, chociaż był to niewątpliwie jeden z najważniejszych i najciekawszych momentów pojawienia się ich na widowni dziejów Chin. Dwa z nich miały szczególne znaczenie. Pierwsze to Biały Lotos, założony w pierwszej połowie XII w. [...] Drugim stowarzyszeniem była sekta Białej Chmury, prawdopodobnie pochodzenia manichejskeigo, która przejawiała aktywność już pod koniec panowania Północnych Sung, kiedy jej wyznawcy stali się siłą kierowniczą powstania chłopskiego w Czekiangu.

Wydaje się, iż na początku XIV w. obydwa stowarzyszenia połączyły się w jedną sektę, posługująca się nazwą Biały Lotos, i rozpoczęły działalność rewolucyjną przeciwko Mongołom' w 1308 i powtórnie, w 1322 r. rząd zakazał istnienia tej organizacji. Niektórzy autorzy twierdzą, że Biały Lotos był główną siłą, odpowiedzialną za skuteczne obalenie dynastii Juan."

Powstania przeciwko Mandżurom (Dynastii Ts'ing panującej w latach 1644 - 1912)

"Po początkowym okresie umocnienia się władzy mandżurskiej działalność wymierzona przeciwko dynastii Ts'ing nie została przerwana, ale zmieniła swoje formy, schodząc w podziemie. Kontynuowały ją tajne stowarzyszenia, które odegrały tak istotną role  w dziejach Chin. [...] Działały teraz 3 główne stowarzyszenia: pierwsze to wspomniany już Biały Lotos. [...] Drugie stowarzyszenie to organizacja nazwana Ko Lao Huei (Bracia i Starsi). Podobno jak w wypadku Białego Lotosu, głównym oparciem Ko Lao było chłopstwo; wśród jej członków znajdowali się również rzemieślnicy oraz ludzie bezdomni. Trzecim zaś stowarzyszeniem było T'ien Ti (Niebo i Ziemia zwane też Triadą). Wszystkie 3 organizacje prowadziły nieustanną walkę przeciw Ts'ingom pod hasłem obalenia władzy Mandżurów i restaurowania Mingów i były stale narażone na srogie prześladowania ze strony władz mandżurskich. 

Stowarzyszenie Biały Lotos usiłowało wzniecić powstanie przeciwko Mandżurom w 1774 roku, zostao one jednak szybko stłumione. 

[...]

Tym razem stowarzyszenie T'ien Li (Niebiański Rozum), będące prawdopodobnie odgałęzieniem Białego Lotosu, stało się główną siłą organizującą kolejne powstanie zbrojne przeciwko władzy Mandżurów. Działalność stowarzyszenia rozpoczęła się już w 1811 roku, a nieudana próba zabójstwa cesarza w 1812 roku bywa czasami przypisywana tej organizacji., chociaż sprawa nie jest od końca wyjaśniona. T'ien Li planowało na październik 1813 roku ogólne powstanie, które miało objąć obszar Hopei, Honan, Szantung i Szansi, a głównym celem było zdobycie samego Pekinu. Zdrada i ujawnienie planów spowodowały, iż powstanie rozpoczęło się osiem dni wcześniej, niż zamierzano pierwotnie, co odbiło się ujemnie na koordynacji działań poszczególnych oddziałów. Niemniej jednak dokonano napadu na pałac cesarski w Pekinie, lecz mała grupa uczestników, która go przeprowadziła, została szybko wybita. Mimo to powstanie objęło znaczną część Szantungu,  Hopei i Honanu, a Mandżurowie zmuszeni zostali do użycia bardzo pokaźnych sił zbrojnych, zanim udało im się je stłumić przez wymordowanie jak zwykle wielu tysięcy uczestników. 

Zakończenie I wojny opiumowej  prowadzonej w latach 1839 - 1842

"Traktat nankiński jako pierwszy z nierównoprawnych traktatów, które miały usankcjonować przekształcenie Chin w półkolonię, zasługuje na szczególne omówienie. Palmerston mówił o nim dość osobliwie jako o wydarzeniu, "które stanowić będzie epokę w postępie cywilizacji rasy ludzkiej". Traktat składał się z 13 artykułów; pierwszy rozpoczyna się słowami: "Odtąd istnieć będzie Pokój i Przyjaźń między ... [Anglią a Chinami]". Po tym nieco dziwnym semantycznie wstępie reszta artykułów jest już bardziej przyziemna.  Głównymi postanowieniami były: 1.zapłata prze Chiny 21 mln dol. - 6 mln jako kompensata za skonfiskowane opium, 3 mln na pokrycie długów kupców kantońskich w stosunku do Anglików, 12 mln jako odszkodowanie dla Anglików za koszty prowadzenia wojny (artykuły 4 -7) (należy zauważyć mimochodem, iż później rząd brytyjski z powodzeniem oszukał kupców angielskich, zabierając dla siebie prawie połowę sumy przeznaczonej na kompensatę);.2. otworzenie pięciu portów dla handlu brytyjskiego - Kantonu, Amoj, Fuczou, Ningpo i Szanghaj - z prawem do zamieszkania tam konsulów i kupców brytyjskich (artykuł 2); 3. odstąpienie Anglii Hongkongu (artykuł 3); 4. zniesienie Kohongu (artykuł 5) oraz ustanowienie taryfy celnej (artykuł 10); 5. ustalenie nowego sposobu korespondowania między przedstawicielami Anglii i  Chin na stopie "równości". "

Zakończenie II wojny opiumowej toczonej w latach 1856 - 1860 poprzez podpisanie konwencji pekińskiej

"Główne warunki konwencji były następujące: 1. zezwolenie na rezydowanie posłów zagranicznych w Pekinie; 2. przekształcenie Tientsinu w "port traktatowy"; 3. podwyższenie odszkodowania do 8 mln tael dla każdego państwa oraz przyznanie za zabitych jeńców; wypłata całości miała być zagwarantowana dochodami z opłat celnych; 4. oddanie w wieczystą dzierżawę części półwyspu Koulunu; 5. restaurowanie całego mienia Kościoła katolickiego, skonfiskowanego po 1742 roku (tłumacz francuski potajemnie dodał do tekstu chińskiego, lecz nie francuskiego, klauzulę o prawie kupowania ziemi i budowania wszędzie w Chinach kościołów); 6. zezwolenie rządu ts'ingowskiego na emigrację swoich poddanych - punkt ten stanowił legalizację tzw. handlu "kulisami". 

Jeśli chodzi o wojny opiumowe wywarły one zgubny wpływ na dzieje Chin. Moim zdaniem to właśnie wojny opiumowe doprowadziły do traumy społeczeństwa chińskiego i dlatego dziś przemyt i handel narkotykami karany jest śmiercią.

Losy imigrantów chińskich w Ameryce

 "Dzieje imigracji chińskiej do Ameryki stanowią niezwykle ponury i tragiczny epizod. Do 1868 roku było już 90 - 100 tys. Chińczyków w Stanach Zjednoczonych, przeważnie w Kalifornii. Kapitaliści amerykańscy byli w swoim czasie poważnie zainteresowani w wyzyskiwaniu tej taniej siły roboczej, zwłaszcza przy budowie kolei; tak np. 9/10 całej 10-tysięcznej załogi budującej linie Central Pacific stanowili Chińczycy. Po kryzysie w 1872 roku, kiedy budowa kolei została już ukończona, uznano ich za zbędnych. Gminy chińskie stały się obiektem brutalnych ataków i dyskryminacji rasowej; wielu Chińczyków zostało zamordowanych lub zlinczowanych. W 1882 roku rząd amerykański "zawiesił" imigrację chińską, po czym nastąpiły dalsze, jednostronne ograniczenia w tej dziedzinie." 

Wątek polski w przededniu reform w Chinach

"Jednym z zasadniczych celów reformatorskich było zapobieżenie nadciągającemu rozczłonkowaniu Chin i ich zniknięciu jako  zorganizowanej jednostki politycznej. Omawiając ten aspekt K'ang Ju-wei powoływał się często na losy takich krajów, jak Indie. Wspominał również o kilka razy, jak i Liang Cz'i-cz'ao, los Polski, która nie okazała się zdolna dokonać na czas odpowiedniej reformy. K'ang napisał specjalną pracę pt. "Notatki o rozbiorach i upadku Polski", którą przedstawił cesarzowi w lipcu 1898 roku. We wstępie do niej pisał: "Nie potrafię czytać spokojnie dziejów Polski i zmuszony jestem od czasu do czasu przerywać czytanie, gdyż łzy zalewają mi oczy. Przeżywałem tragiczny los narodu i króla polskiego i myślałem o przyszłości Chin".

Jednym z ciekawszych wątków w dziejach Chin jest wojna domowa toczona w latach 1946-1949. Czytałam kiedyś opinię, że o ile Japończycy byli brutalni wobec innych państw azjatyckich, Chińczycy kierowali agresję we własną stronę. Długa historia powstań chłopskich zdaje się potwierdzać tą teorię.

Książka zawiera również sporą ilość map, które pomagają w zrozumieniu losów Państwa Środka. Poza tym są w niej czarnobiałe fotografie wytworów z zamierzchłych czasów. 

Każdemu zainteresowanemu historią Chin polecam ta publikację.

Ocena: 5/5